6 lutego 2024 r. obchodzić będziemy Międzynarodowy Dzień Zerowej Tolerancji dla Okaleczania Narządów Płciowych Kobiet. Z tej okazji Komisja Europejska oraz Wysoki Przedstawiciel Unii i Wiceprzewodniczący Komisji potwierdzają silne zobowiązanie UE do całkowitej eliminacji okaleczania narządów płciowych kobiet:
Okaleczanie żeńskich narządów płciowych jest pogwałceniem praw człowieka i zbrodnią wobec kobiet i dziewcząt. Powiedzmy jasno: to nie są zabiegi wykonywane ze względów medycznych. Życie dziewcząt jest zagrożone, narusza się ich prawa człowieka, a one same cierpią z powodu długotrwałych urazów fizycznych i psychicznych. Po prostu nie ma uzasadnienia dla okaleczania żeńskich narządów płciowych.
Społeczeństwo, rządy, organizacje i partnerzy międzynarodowi zjednoczą swoje siły w celu ochrony praw człowieka kobiet i dziewcząt, ich godności oraz zdrowia. Unia Europejska będzie nadal współpracować z partnerami międzynarodowymi w ramach podejścia „zero tolerancji” wobec okaleczania żeńskich narządów płciowych, tak abyśmy mogli żyć w świecie wolnym od wszelkich form przemocy wobec dziewcząt i kobiet.
W zeszłym roku Unia Europejska ratyfikowała konwencję stambulską. Jest to ważny krok, który podkreśla, że przemoc wobec kobiet to pogwałcenie praw człowieka. Kolejnym ważnym krokiem będzie zapisanie w prawie unijnym skutecznej kryminalizacji okaleczania żeńskich narządów płciowych. Pracujemy nad takimi przepisami, które będą częścią szerszych ram prawnych służących zwalczaniu wszelkich przejawów przemocy wobec kobiet. We wniosku w sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej proponujemy w szczególności uznanie okaleczania żeńskich narządów płciowych za osobne przestępstwo. Wniosek znajduje się obecnie na etapie negocjacji. Przygotowujemy również zalecenie dotyczące metod zapobiegania szkodliwym praktykom wobec kobiet i dziewcząt. Należy położyć kres okaleczaniu żeńskich narządów płciowych i innym formom przemocy, zarówno w Europie, jak i na całym świecie.
Kontekst
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia okaleczanie narządów płciowych (obrzezanie) kobiet obejmuje całość zabiegów mających na celu częściowe lub całkowite usunięcie zewnętrznych żeńskich narządów płciowych lub inny rodzaj okaleczenia żeńskich narządów płciowych bez medycznego uzasadnienia. Jest to forma przemocy wobec kobiet i dziewcząt, która pociąga ze sobą ciężkie i trwające przez całe życie skutki fizyczne i psychiczne. Szacuje się, że w samych tylko 17 krajach europejskich na okaleczanie narażone jest 190 tys. dziewcząt. W Europie żyje 600 tys. kobiet doświadczających skutków obrzezania, a co roku co najmniej 20 tys. kobiet i dziewcząt przybywa do Europy w poszukiwaniu azylu z krajów, gdzie istnieje ryzyko bycia poddanym takim praktykom.
Komisja Europejska stanowczo zobowiązuje się do wyeliminowania wszelkich form przemocy na tle płciowym, w tym okaleczania żeńskich narządów płciowych, zarówno w UE, jak i poza nią. Zobowiązanie to przedstawiono w planie działania UE dotyczącym praw człowieka i demokracji na lata 2020–2024, w unijnej strategii na rzecz równouprawnienia płci na lata 2020–2025, w trzecim unijnym planie działania w sprawie równości płci, jak również w strategii UE na rzecz praw dziecka, której celem jest wyeliminowanie przemocy wobec dzieci. Zgodnie z tymi strategiami politycznymi i naszym zobowiązaniem do położenia kresu okaleczaniu kobiet w Europie i na świecie wspieramy ofiary, ich rodziny i społeczności oraz współpracujemy z ekspertami i politykami.
Wymóg kryminalizacji okaleczania żeńskich narządów płciowych zapisano w Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (konwencji stambulskiej). Konwencję podpisały wszystkie państwa członkowskie UE, a ratyfikowały ją dotychczas 22 z nich. 1 października 2023 r. konwencja weszła w życie w odniesieniu do UE. Przystępując do konwencji, UE zobowiązała się do przestrzegania ambitnych i kompleksowych norm w zakresie zapobiegania przemocy wobec kobiet i zwalczania jej w obszarach współpracy organów wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych, azylu i zasady non-refoulement oraz unijnej administracji publicznej.
W marcu 2022 r. Komisja przedstawiła wniosek w sprawie zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Zaproponowano w nim uznanie okaleczania żeńskich narządów płciowych za osobne przestępstwo. Wniosek znajduje się obecnie na etapie negocjacji. Komisja przyjmie również niebawem, w 2024 r., szczególne zalecenie w sprawie zapobiegania i zwalczania szkodliwych praktyk wobec kobiet i dziewcząt, w tym obrzezania. W zaleceniu mają zostać zawarte propozycje konkretnych działań skierowane do państw członkowskich oraz dodatkowego i specjalistycznego wsparcia na rzecz ofiar szkodliwych praktyk, takich jak okaleczanie żeńskich narządów płciowych.
W ramach programu Komisji „Obywatele, równość, prawa i wartości” (CERV) finansowane są projekty dotyczące zwalczania przemocy ze względu na płeć, w tym okaleczania żeńskich narządów płciowych. W listopadzie 2023 r. Komisja opublikowała nowe zaproszenie do składania wniosków dotyczących zapobiegania przemocy ze względu na płeć. Projekty można nadsyłać do 24 kwietnia 2024 r. W wezwaniu jako priorytet wymieniono szkodliwe praktyki, w tym okaleczanie żeńskich narządów płciowych, okaleczanie narządów płciowych osób interpłciowych, przymusową aborcję, przymusową sterylizację, dziecięce i przymusowe małżeństwa oraz przemoc w imię honoru.
Także Konwencja ONZ o prawach dziecka z 1989 r., do której przystąpiły wszystkie kraje UE, potępia przemoc wobec dzieci. W 2021 r. Komisja przyjęła kompleksową strategię UE na rzecz praw dziecka, która ma na celu wzmocnienie unijnego zobowiązania do ochrony dzieci przed okaleczaniem żeńskich narządów płciowych w krajach członkowskich UE oraz na całym świecie. W strategii podkreślono znaczenie edukacji, szerzenia wiedzy oraz środków prawnych w eliminacji zabiegów okaleczających narządy płciowe kobiet. Przewidziano również konkretne działania i zalecenia, które mają przyczynić się do położenia kresu wszystkim formom przemocy wobec dzieci.
W kontekście działań zewnętrznych i współpracy na rzecz rozwoju wyeliminowanie okaleczania żeńskich narządów płciowych jest jednym z kluczowych działań przewidzianych w planie działania UE dotyczącym praw człowieka i demokracji na lata 2020–2024 i w unijnym planie działania w sprawie równości płci na lata 2021–2025. Znajduje to odzwierciedlenie w prowadzonych dialogach politycznych, a także w konkretnych inicjatywach. UE i jej państwa członkowskie są również głównymi darczyńcami wspólnego programu zwalczania okaleczania narządów płciowych kobiet realizowanego przez Fundusz Ludnościowy ONZ i UNICEF. Od 2016 r. przekazały na niego 18,5 mln euro. UE przekazała również 60 mln euro na wsparcie inicjatywy Drużyny Europy dotyczącej zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw seksualnych i reprodukcyjnych w Afryce oraz 23,5 mln euro na rzecz regionalnego programu „Spotlight Africa”, który zakłada walkę z przemocą ze względu na płeć, w tym z okaleczaniem żeńskich narządów płciowych, w 18 krajach partnerskich.
UE dąży do zmiany norm społecznych i płciowych poprzez współpracę z mężczyznami i chłopcami, która ma kluczowe znaczenie dla wyeliminowania obrzezania kobiet i dziecięcych małżeństw. Do 2023 r. w dialogach i sesjach edukacyjnych wzięło udział ponad 6 mln chłopców i mężczyzn. Sesje te wzmacniają pozytywną męskość oraz męskie zaangażowanie w zaprzestanie szkodliwych praktyk i wzmocnienie pozycji dziewcząt. W działaniach tych wzięło udział również niemal 900 tys. przywódców religijnych, kulturowych i wspólnotowych, którzy w ramach programu poprowadzili te spotkania.
Dodatkowe informacje
Strony internetowe Komisji Europejskiej na temat wyeliminowania przemocy ze względu na płeć
Zestawienie informacji – Prawda i mity na temat okaleczania narządów płciowych kobiet
Badania Europejskiego Instytutu ds. Równości Kobiet i Mężczyzn (EIGE) dotyczące skali zjawiska okaleczania żeńskich narządów płciowych
źródło: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce.