Komisja opublikowała dziś szóste roczne sprawozdanie na temat praworządności, w którym przeanalizowano rozwój sytuacji w zakresie praworządności we wszystkich państwach członkowskich. Jest to pierwsze sprawozdanie w ramach nowego mandatu Komisji. Konsoliduje udaną współpracę z państwami członkowskimi opartą na prewencyjnym i opartym na dialogu podejściu do wzmocnienia praworządności i stanowi ważną zachętę do reform.
Sprawozdanie na temat praworządności i roczny cykl praworządności przyczyniają się do odporności europejskiej demokracji, bezpieczeństwa i gospodarki w środowisku globalnym, w którym poszanowanie praw podstawowych i systemów demokratycznych jest coraz bardziej zagrożone. W związku z tym UE musi potwierdzić swoje zaangażowanie na rzecz praworządności i podjąć konkretne kroki w celu jej propagowania i obrony na naszym kontynencie i na całym świecie. Podobnie jak w 2024 r. sprawozdanie obejmuje nie tylko 27 państw członkowskich, ale również cztery rozdziały poświęcone wydarzeniom w Albanii, Czarnogórze, Macedonii Północnej i Serbii.
Tegoroczne sprawozdanie potwierdza, że w wielu państwach członkowskich nastąpiła pozytywna trajektoria, ponieważ przeprowadzono istotne reformy w czterech kluczowych obszarach objętych sprawozdaniem – wymiarze sprawiedliwości, zwalczaniu korupcji, wolności mediów oraz instytucjonalnych mechanizmach kontroli i równowagi. Chociaż w niektórych państwach członkowskich utrzymują się wyzwania, a w kilku przypadkach sytuacja jest poważna, ogólne zaangażowanie w ten proces pozostaje silne, a państwa członkowskie w pełni lub częściowo uwzględniły znaczną liczbę zaleceń z 2024 r.
Poszanowanie praworządności ma również zasadnicze znaczenie dla realizacji polityki promującej konkurencyjność za pośrednictwem jednolitego rynku i umożliwiającej obywatelom aktywny udział zarówno w życiu społecznym, jak i gospodarczym. Praworządność jest ważnym aspektem dla przedsiębiorstw prowadzących działalność transgraniczną. Przedsiębiorstwa, w szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa, potrzebują stabilnego i przewidywalnego otoczenia gospodarczego. Jak stwierdzono w wytycznych politycznych przewodniczącej Ursuli von der Leyen,w tegorocznym sprawozdaniu położono szczególny nacisk na kwestie, które mają bezpośredni związek z właściwym funkcjonowaniem jednolitego rynku, takie jak należyte stanowienie prawa, przepisy dotyczące zamówień publicznych i stabilność otoczenia regulacyjnego.
W sprawozdaniu przewiduje się rozwój Unii Europejskiej. Nowa generacja unijnych instrumentów wydatkowania, które zostaną przedstawione jako część kolejnych wieloletnich ram finansowych, zagwarantuje, że zgodność z zasadą praworządności pozostanie koniecznością w przypadku funduszy UE. Unijne wsparcie finansowe na inwestycje i reformy promujące praworządność może przynieść rzeczywistą wartość dodaną. Może to zostać uwzględnione w szerszych wysiłkach na rzecz śledzenia skutecznego wdrażania zaleceń wydanych w sprawozdaniu.
Najważniejsze ustalenia w tym roku:
Systemy wymiaru sprawiedliwości
W ciągu ostatniego roku wiele państw członkowskich poczyniło postępy w zakresie reform wymiaru sprawiedliwości. Środki te obejmują wzmocnienie niezależności rad sądownictwa, dodatkowe gwarancje dotyczące powoływania sędziów i autonomii prokuratorów, a także jakości i skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości. Niemniej jednak w niektórych państwach członkowskich reformy postępują w wolniejszym tempie, a w niektórych przypadkach nadal istnieją poważne obawy. Chociaż podejmowane są wysiłki we wszystkich dziedzinach, w wielu państwach członkowskich zasoby systemów wymiaru sprawiedliwości są obciążone, co ma wpływ na jakość i skuteczność wymiaru sprawiedliwości. W krajach objętych procesem rozszerzenia kontynuowano wysiłki na rzecz wdrożenia reform sądownictwa, zwiększenia rozliczalności i poprawy skuteczności, ale należy zająć się kwestią nadmiernych wpływów i prób podważania niezależności sędziów.
Ramy antykorupcyjne
Walka z korupcją ma nadal zasadnicze znaczenie dla utrzymania praworządności i utrzymania zaufania obywateli do instytucji publicznych. Większość Europejczyków uważa korupcję za niedopuszczalną,zgodnie z wynikamibadań Eurobarometru z 2025 r.dotyczących postaw obywateli i przedsiębiorstw wobec korupcji w UE. Ze sprawozdania wynika, że kilka państw członkowskich opracowało nowe strategie antykorupcyjne i wzmocniło swoje zdolności instytucjonalne, w tym poprzez zwiększenie zasobów dla organów ścigania, prokuratury i wymiaru sprawiedliwości. Jednocześnie konieczne są dalsze działania w celu wzmocnienia ram prewencyjnych, takich jak ramy związane z lobbingiem i konfliktami interesów, a także w celu zapewnienia skutecznego prowadzenia postępowań przygotowawczych, ścigania i wydawania prawomocnych wyroków w sprawach dotyczących korupcji. W krajach objętych procesem rozszerzenia wzmocniono ramy prawne i instytucjonalne, wykazując w niektórych przypadkach odporność na nadmierną presję, przy czym należy jeszcze bardziej usprawnić dochodzenia, ściganie i orzekanie w sprawach dotyczących korupcji – w tym w sprawach na wysokim szczeblu.
Wolność i pluralizm mediów
Wolność i pluralizm mediów są głównymi elementami społeczeństwa opartego na praworządności i zapewniającego demokratyczną rozliczalność. W państwach członkowskich trwają reformy mające na celu dostosowanie przepisów krajowych do nowych przepisów europejskiego aktu o wolności mediów (EMFA). Wiele państw członkowskich podejmuje reformy mające na celu wzmocnienie niezależnego funkcjonowania i finansowania mediów publicznych oraz zwiększenie sprawiedliwości i przejrzystości przydziału reklam państwowych. Ponadto kilka krajowych organów regulacyjnych ds. mediów rozszerza swoje kompetencje, aby zapewnić zgodność również z aktem o usługach cyfrowych. W obliczu ciągłych gróźb coraz większą uwagę poświęca się bezpieczeństwu i ochronie dziennikarzy, a państwa członkowskie tworzą lub nadal prowadzą struktury wsparcia lub wzmacniają ochronę prawną dziennikarzy. Jednocześnie konieczne są dalsze działania, aby rozwiać obawy dotyczące bezpieczeństwa dziennikarzy, a także poprawić zabezpieczenia niezależności niektórych organów regulacyjnych ds. mediów i mediów publicznych, zwiększyć przejrzystość własności oraz zapewnić większą sprawiedliwość i przejrzystość w przydzielaniu reklam państwowych. W krajach objętych procesem rozszerzenia istnieją również obawy związane z upolitycznieniem organów regulacyjnych ds. mediów i stabilnością finansową nadawców publicznych, a także z powołaniem kierownictwa nadawców.
Instytucjonalne mechanizmy kontroli i równowagi
W wielu państwach członkowskich trwają reformy mające na celu wzmocnienie mechanizmów kontroli i równowagi, w tym poprzez lepsze włączenie zainteresowanych stron w proces legislacyjny i poprawę jakości prawodawstwa. Jednak niestabilne, szybko zmieniające się przepisy – czasami opracowywane bez udziału zainteresowanych stron – powodują niepewność prawa zarówno dla przedsiębiorstw, jak i obywateli. Chociaż w sprawozdaniu stwierdzono, że większość państw członkowskich nadal zapewnia sprzyjające i wspierające ramy dla społeczeństwa obywatelskiego, w szeregu państw członkowskich utrzymują się przeszkody związane z wymogami w zakresie finansowania lub rejestracji. W niektórych państwach członkowskich organizacje społeczeństwa obywatelskiego stoją jednak przed poważnymi wyzwaniami, podlegając nadmiernym ograniczeniom finansowym lub kontroli lub nieodpowiedniej ochronie. W krajach objętych procesem rozszerzenia wyzwania związane z procesami legislacyjnymi i nieskuteczne konsultacje publiczne ograniczają zarządzanie sprzyjające włączeniu społecznemu. Nadal istnieją również wyzwania związane z systematycznym podejmowaniem działań następczych w związku z zaleceniami instytucji rzecznika praw obywatelskich i innych niezależnych organów.
Wymiar jednolitego rynku
W odniesieniu do czterech filarów w sprawozdaniu podkreślono wpływ na funkcjonowanie jednolitego rynku i środowisko operacyjne dla przedsiębiorstw. Skuteczny system wymiaru sprawiedliwości, walka z korupcją, dobre rządy, pewność prawa i należyte stanowienie prawa mają znaczący wpływ na gospodarkę, kształtują otoczenie biznesowe i kierują decyzjami inwestycyjnymi. W odniesieniu do czterech filarów w sprawozdaniu podkreślono, w jaki sposób zidentyfikowane problemy wpływają na funkcjonowanie jednolitego rynku i środowisko operacyjne dla przedsiębiorstw. Rozdziały dotyczące poszczególnych krajów zawierają na przykład sprawozdanie na temat specjalizacji sądów i sędziów w rozpoznawaniu spraw handlowych; mechanizmy egzekwowania orzeczeń sądowych; środki zapobiegające korupcji w zamówieniach publicznych; przejrzyste finansowanie mediów; oraz stabilne otoczenie regulacyjne niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej w przewidywalnych warunkach
Kolejne kroki
Komisja zwraca się teraz do Parlamentu Europejskiego i Rady o kontynuowanie debat ogólnych i dotyczących poszczególnych krajów na podstawie niniejszego sprawozdania, również z wykorzystaniem zaleceń w celu dalszego zbadania, w jaki sposób można poczynić konkretne postępy. Komisja wzywa również parlamenty narodowe, społeczeństwo obywatelskie i inne zainteresowane strony do kontynuowania krajowego dialogu na temat praworządności, a także na szczeblu europejskim, przy zwiększonym zaangażowaniu obywateli.
Komisja zwraca się do państw członkowskich o sprostanie wyzwaniom wskazanym w sprawozdaniu. Jest gotowa pomóc im w wysiłkach na rzecz dalszego wdrażania zaleceń. W odniesieniu do krajów objętych procesem rozszerzenia Komisja będzie nadal podejmować działania następcze w związku ze zidentyfikowanymi kwestiami, w tym w kolejnych sprawozdaniach rocznych na temat rozszerzenia. Dodatkowe kraje objęte procesem rozszerzenia mogą zostać włączone do sprawozdania na temat praworządności, gdy będą gotowe.
Zgodnie z zobowiązaniem przewodniczącej Ursuli von der Leyen zawartym w jej wytycznych politycznych na lata 2024–2029 Komisja będzie nadal usprawniać monitorowanie i sprawozdawczość oraz wzmacniać mechanizmy kontroli i równowagi, w szczególności poprzez monitorowanie wdrażania zaleceń.
Kontekst
Roczne sprawozdanie na temat praworządności jest wynikiem ścisłego dialogu z organami krajowymi i zainteresowanymi stronami. Sprawozdanie obejmuje wszystkie państwa członkowskie i cztery kraje objęte procesem rozszerzenia w oparciu o tę samą obiektywną i przejrzystą metodykę, analizując ten sam zestaw kwestii w każdym kraju.
Sprawozdanie z 2025 r. zawiera komunikat analizujący sytuację w UE jako całości oraz 27 rozdziałów dotyczących poszczególnych krajów, w których przeanalizowano istotne zmiany w każdym państwie członkowskim. Zawiera on również cztery rozdziały poświęcone rozwojowi sytuacji w wybranych krajach objętych procesem rozszerzenia. Sprawozdanie zawiera również ocenę ubiegłorocznych zaleceń dla państw członkowskich i na tej podstawie po raz kolejny przedstawia szczegółowe zalecenia skierowane do wszystkich państw członkowskich.
Sprawozdanie znajduje się w centrum corocznego cyklu na rzecz praworządności. Ten roczny cykl ma charakter prewencyjny: służy propagowaniu praworządności i ma na celu zapobieganie pojawianiu się lub pogłębianiu problemów. Jest on odrębny od innych elementów unijnego zestawu narzędzi na rzecz praworządności i uzupełnia, ale nie zastępuje opartych na Traktacie mechanizmów umożliwiających UE reagowanie na poważniejsze kwestie związane z praworządnością w państwach członkowskich. Narzędzia te obejmują postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego oraz postępowanie mające na celu ochronę wartości leżących u podstaw Unii na mocy art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej.
Od 2020 r. w ramach kilku nowych inicjatyw UE podniesiono wspólne standardy w obszarach mających bezpośrednie znaczenie dla praworządności, opierając się na wynikach monitorowania w kontekście niniejszego sprawozdania. Obejmuje to europejski akt o wolności mediów, którego celem jest wyeliminowanie szeregu systemowych luk stwierdzonych w otoczeniu regulacyjnym mediów, oraz pakiet antykorupcyjny, który obejmuje wnioski dotyczące nowych przepisów mających na celu zwalczanie korupcji w UE i wzmocnienie unijnego systemu sankcji za korupcję w wymiarze zewnętrznym UE.
Włączenie krajów objętych procesem rozszerzenia do sprawozdania na temat praworządności z 2024 r. wspiera wysiłki reformatorskie tych krajów mające na celu osiągnięcie nieodwracalnych postępów w zakresie demokracji i praworządności przed przystąpieniem oraz zagwarantowanie trwałych wysokich standardów po przystąpieniu. Albania, Czarnogóra, Macedonia Północna i Serbia uczestniczą w sprawozdaniu na temat praworządności, odzwierciedlając postępy poczynione w ich odpowiednich procesach akcesyjnych. Jak zapowiedziała przewodnicząca Ursula von der Leyen w swoich wytycznych politycznych na lata 2024–2029, inne kraje przystępujące zostaną uwzględnione w sprawozdaniu na temat praworządności, gdy będą gotowe.
Więcej informacji
Sprawozdanie na temat praworządności z 2025 r.
Sprawozdanie na temat praworządności z 2025 r. – zalecenia
Sprawozdanie na temat praworządności z 2025 r. – rozdziały dotyczące poszczególnych krajów
Sprawozdanie na temat praworządności z 2025 r. – kontekst instytucjonalny dla poszczególnych krajów
Sprawozdanie na temat praworządności z 2025 r. – metodyka
Roczny cykl praworządności – zestawienie informacji
Unijny zestaw narzędzi na rzecz praworządności – zestawienie informacji
Sprawozdanie na temat praworządności z 2025 r. – pytania i odpowiedzi
Specjalne badanie Eurobarometr 561: Postawy obywateli wobec korupcji w UE w 2025 r.
źródło: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce.